Egzersizin Otonom Sistem Üzerindeki Etkileri ?

NOT:  Bu çalışma Akdeniz Üniversitesi Egzersiz Fizyolojisi dersi ödevi kapsamında ortaya çıkmış bir araştırmadır. Bütün haklara saklıdır, atıfta bulunmak koşuluyla bilgilerden yararlanılabilir. Atıf için sayfamızdaki bilgileri kullanabilirsiniz. Araştırma ödevinde kullanılan tüm kaynaklar sayfa sonunda belirtilmiştir. Ödevin tamamına ulaşmak için veya ilgili sorular için iletişim sayfasından iletişime geçebilirsiniz.

Giriş

Hareketsiz yaşam tarzından uzaklaşmayı denemek, sağlıklı bir yaşam sürdürmek ve serbest zamanlarını değerlendirmek için insanlar belli bir alanda tekrarlı ve planlı bir şekilde vücutlarını hareket ettirmekte, bu eylemede egzersiz adını vermektedir. İnsanın yaşantısındaki bu ve benzeri sosyal ve sportif hareketlilikler, kazanma arzusu, kaybetme korkusu, yaşamsal ihtiyaçlar, toplumsal beklentiler, gelecek kaygısı, çalışma ortamı ve daha birçok neden bireylerde stres oluşturmakta, bu durum da bedensel ve zihinsel olarak stresle başa çıkabilme mücadelesini doğurmaktadır.

Peki ya bu stresler, bir diğer ifadeyle bu istemsizce gerçekleşen olaylar nasıl oluyor? Uyurken aniden kalkıp, yataktan korku için de fırladığınızı hatırlıyor musunuz?

Hiç olmadı demeyin elbette ki oldu belki bu ifademden tam anlamadınız ama kâbus görme deyince eminim hatırladınız.

Peki ya ilk okuldayken hoşlandığınız o kişiye ilk açılma anı, o anı hatırladınız mı, nasıl kalbiniz küt küt atıyordu değil mi?

Peki sınavdan kopya çekerken yakalandığınız da hoca odasına çağırınca ki oluşan o korkunuzu hatırladınız mı? Bak bu belki hepiniz de olmamış olabilir.

Bunları neden anlatıyorum o kısma geleyim vücudumuzda oluşan tüm bu olayların bizim kontrolümüz dışında olduğunu hepimiz çok iyi biliyoruz, kontrolümüz dışında gerçekleşen bu durumların aslında bir sebebi var bu sebebe tam olarak değinmeden önce sinir sistemini kısada olsa incelemek gerektiğini düşünüyorum daha sonrasında da sebep olan otonom sinir sistemi ve bu sistemin alt birimleri olan sempatik ve parasempatik sistemi incelemeye alacağım. Bunlardan kısaca bahsetmek gerekirse:

Sempatik kalp atışını artırırken parasempatiğin kontrolünde bu artış yavaşlar ve dengede durmaya çalışır.

Başka bir ifadeyle anlatacak olursam bizlerin iç dünyasında kendiliğinden işleyen mekanizmalar vardır. İşte otonom sinir sistemi ve alt birimleri olan sempatik ve parasempatik sistem, otomatik olarak işleyen ne varsa onu kontrol eden sistemdir.

Bu yazımızda egzersizin otonom sistem üzerindeki etkilerinde bahsetmeye çalışacağım.

SİNİR SİSTEMİ FİZYOLOJİSİ

         Sinir sistemi iç ve dış çevredeki değişiklikleri saptama, bunları değerlendirme ve kas ve bezler aracılığı ile bunlara yanıt verme esasına göre organize olmuştur. Bu karmaşık sistemi daha kolay anlayabilmek için bazı bölümlere ayırmak yararlıdır.

I. Merkezi Sinir sistemi

II. Periferik Sinir Sistemi

A. Aferent (duysal) Sinir Sistemi

B. Eferent (motor) Sinir Sistemi

1.Somatik (motor)Sinir Sistemi

2. Otonom Sinir Sistemi

a. Sempatik Sinir Sistemi

b. Parasempatik Sinir Sistemi

Merkezi Sinir Sistemi tüm sinir sisteminin yapısal ve işlevsel merkezidir.

Beyin ve omurilikten oluşur, duysal bilgileri birleştirir, değerlendirir ve verilecek yanıtları başlatır.

Periferik Sinir Sistemi, sinir sisteminin “dış” alanlarındadır. Kafa sinirleri beyinden, spinal (omurilik) sinirler omurilikten çıkarlar. Aferent sinir sistemi sisteme gelen tüm duysal yollardır.

Eferent sinir sistemi de sistemden çıkan tüm motor yollar tarafından

oluşturulur.

Eferent sistemin iki bölümü mevcuttur:

1. Somatik sinir sistemi: bilgi ya da emirleri somatik efektör de denen iskelet kaslarına taşır.

2. Otonom sinir sistemi: bilgi ya da emirleri otonom ya da organsal efektörlere yani düz kaslar, kalp kası ve bezlere taşır. Sempatik sinirler vücudu iç ve dış ani değişikliklere karşı hazırlar- kaç ya da savaş yanıtı. Parasempatik sinirler vücudun dinlenim hali aktivitelerini ya da dinlen- onar yanıtını koordine eder. 1 (ÇAKAR, ALKAÇ, & ark., 2010) 

Sinir sistemiyle alakalı verdiğim özet bilgilerden sonra asıl incelememiz olan Otonom sinir sistemine geçelim.

OTONOM SİNİR SİSTEMİ

Bedenimiz sinir sistemi ağı sayesinde çevreyle etkileşim kurar ve aynı zamanda vücudumuzda meydana gelen birçok olayı yönlendirir.

Bedenimizin yaşamını devam ettirebilmesi için visseral ve homeostatik fonksiyonlarını sürdürebilmesi gerekmektedir. Bunlar istem dışı olarak gerçekleşen Vejetatif (Otonom) Sinir Sistemi ve endokrin bezleri tarafından kontrol edilmektedir

Vejetatif sinir sistemi, bedenimizin hayati öneme sahip tüm organ fonksiyonlarının hepsini kontrol eder. Bu sistem gece ve gündüz aralıksız çalışır ve istem dışı gerçekleşen dolaşım, solunum, sindirim ve üriner sistem gibi fonksiyonları kontrol eder.

Otonom sinir sistemi, çoğu kez birbirine zıt iki sistem olan sempatik ve parasempatik sinir sisteminden oluşur. 2 (ALTINBİLEK, 2015)

Bu sistemlerden bahsedecek olursam:

Sempatik Sinir Sistemi

Sempatik sistem istirahatte de önemli olmakla birlikte, bizi acil durumlara, diğer bir deyişle “savaş ya da kaç” komutlarına hazırlamak için gereklidir. Daha önce korkmuş veya endişeli, saldırıya uğramış veya tehdit edilmişseniz, temel olarak sempatik sisteminizin aktivasyonunu deneyimlemişsinizdir.

Kısaca sempatik sistem bir organizmanın tehlikeye tepki verdiği yollar olarak düşünülebilir. Bu, koşma, kavga, saklanma eylemlerini veya birilerinden kaçmak için kullanılan eylemleri içerebilir. Sempatik sinir sistemi stres durumlarında enerji tüketimini uyarır, örneğin kalp atışları ve nefes alıp vermeyi hızlandırır buda tansiyonu yükseltir. Terleme gibi durumlar sempatik sistem ile ilgilidir.

Sempatik sinir sisteminin organlar üzerindeki etkileri:

Göz bebeklerimiz büyür.

Kalp atımı hızlanır, kalp kası güçlü pompalar ve kan basıncı yükselir.

Dolaşımda ki kan önemli organlara çekilir, örneğin kalbe daha fazla kan gider.

Deri terlemesi oluşur.

Solunum yolları genişler ve solunum hızlanır.

Kandaki şeker seviyesi artar.

Sindirim sisteminde ki ve idrar yollarında ki sfinkterler kasılır.

Sempatik sistemin organlar üzerinde ne gibi etkileri olduğundan bahsettiğime göre şimdi de çoğunlukla zıttı olan parasempatik sistemi ele alalım.

Parasempatik Sinir Sistemi

Parasempatik sinir sistemi ise daha çok dinlendiren veya sindirmeyi sağlayan bununla birlikte rahatlık hissi, gevşeme hissi gibi hissiyatları oluşturan bir sistemdir.

Bu sistem kendi kendine harekete geçen bir sistem değildir. Beynimizden gelen komutlar doğrultusunda harekete geçer. Bir birey stres anını olumlu bir şekilde yönetiyorsa biz buna halk arasında soğuk kanlılık diyoruz, o zaman bu sistem yani parasempatik sistem devreye girer ve kişide rahatlama hissi oluşur.

Sempatik ve parasempatik sinir sistemleri çok önemlidir ve öyle bir dengenin içindedirler ki birbirlerini tamamlayacak şekilde bir denge içinde çalışarak organizmanın iç ve dış ortamdaki değişikliklere uyum sağlamasını yani adapte olmasını sağlarlar. Bu ikisi arasında ki denge aşırı hassas bir yapıdadır. Artması veya azalması durumunda erken kontrol sağlanmazsa ölümle sonuçlanabilir.

otonom sinir sistemi birimlerinden olan sempatik sinir sistemini tetikler egzersiz esnasında nabzımız yükselmesiyle birlikte sempatik sistem devreye girer buna karşılık parasempatik sistem onu dengeler ve vücudumuzda bu şekilde bir düzen kurulur.

Parasempatik sinir sisteminin organlar üzerindeki etkileri:

Kalp hızını yavaşlatır.

Solunum yolu ve göz bebekleri daralır.

Tükürük ve bağırsak salgıları ile bağırsak hareketlerini arttırır.

Sfinkterleri gevşetir ve idrar ve dışkı üzerindeki kontrolü kaybolur.

Kalp damarlarını daraltır.

EGZERSİZ ve OTONOM SİSTEM

Egzersiz vücudumuzu harekete geçiren bir fiziksel aktivite türüdür. Egzersiz esnasında vücudumuz adeta işleyen bir makina gibidir sürekli bir hareketlenme içerisindedir.

Bu hareketlenmeler kalp atım sayımızı yani nabzımızın yükselmesine sebep olur.

Egzersiz durumundan ortaya çıkan bu hareketlenmeler bazı durumları da ortaya çıkarır.

Egzersiz esnasında ortaya çıkan bu durumlar metabolizmamızın bazı reaksiyonlar göstermesine sağlar ve Otonom Sinir Sistemine göndermiş olduğu uyaranlarla parasempatik sistemin devreye sokar parasempatik sistemin devreye girmesiyle vücutta bir yavaşlama olur ve normal seyrine döner.

Otonom sinir sistemi yapılan her türlü egzersizde ortaya çıkar. Bir acil durum olduğunda sempatik sistemi sokar veya sakinleşmek gereken bir durumda parasempatik sistemi devreye sokar.

Yukarıda da bahsettiğim üzere egzersiz otonom sinir sistemimizi her türlü durumda ortaya çıkarır.

Bu durumlara yaşamımızdan örnekler verecek olursak; örneğin bir koşucunun koşma anında, bir yüzücünün yüzme esnasında yine bir futbol, hentbol voleybol esnasında kısacası nabzımızın her artış durumunda sempatik sistemin ve parasempatik sistemin devreye girmesini sebep olur sempatik sistem nabız yükselişine sebep olurken parasempatik sistem ise bunu dengeler.

SONUÇ

İnsanın yaşantısındaki sosyal ve sportif amaçlı çeşitli hareketlilikler, kazanma arzusu veya kaybetme korkusu, yaşamsal ihtiyaçlarımız, toplumsal beklentilerimiz, gelecek kaygılarımız ve daha birçok neden bireylerin istemsizce gerçekleştirdiği tepkimelerdir. İşte vücudumuzun daha açık bir ifadeye metabolizmamızın bu ve benzeri olaylara tepkimeleri Otonom Sinir Sistemiyle ve bunun alt birimleri olan sempatik ve parasempatik sistemler sayesinde gerçekleşiyor. Şunu diyebilirim ki sempatik deyince akla hızlanma parasempatik deyince yavaşlama gelebilir. Egzersizin yukarıda sıraladığım birçok örnekte de bahsettiğim üzere bu ve benzeri durumları ortaya çıkardığı açıkça görülmektedir. Terlememizin, uykudan aniden uyanıp korku içinde kalmamızın, hoşlandığımız kişiye ilk açılma anımızda oluşan heyecanımızın, kopya çekerken yakalandığımızda oluşan o tedirginliğimizin hata ve hatta tuvalete gitmemizin bile bu sistemler sayesinde oluştuğunu, aslında nasıl gerçekleştiğini, vücudumuzun bu oluşan durumlarımıza nasıl otonom şekilde tepkiler verdiğimizi açıkça gördük

Bu araştırma sonucumda şunu net bir şekilde ifade edebilirim ki biz eğer bugün hayattaysak, hayatta kalmayı başarabiliyorsak, Otonom Sinir Sistemi bunun çok önemli bir parçasıdır. 

KAYNAKÇA

(1)ÇAKAR, D. L., ALKAÇ, D. Ü., & ark., v. (2010). TFF Sağlık Eğitim programı Takım Fizyoterapistleri Ders Notları. https://www.tff.org/default.aspx?pageID=1006 adresinden alındı

(2)ALTINBİLEK, D. T. (2015). Nöral Terapi. https://www.noralterapi.net/noral-terapi/otonom-sinir-sistemi/ adresinden alındı

Biologydictionary.net. (2019, Nisan). biologydictionary. https://biologydictionary.net/sympathetic-nervous-system/ adresinden alındı

BULAKBAŞI, M. (2015, Kasım 19). SİNİR SİSTEMİ FİZYOLOJİSİ. https://neu.edu.tr/wp-content/uploads/2015/11/S%C4%B0N%C4%B0R-S%C4%B0STEM%C4%B0-F%C4%B0ZYOLOJ%C4%B0S%C4%B0.pdf adresinden alındı

bulunanlar, W. k. (2020, Nisan). Sempatik sinir sistemi. Wikipedia: https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Sympathetic_nervous_system&oldid=951110194 adresinden alındı

CİVAN, A., ÖZDEMİR, İ., & ark., v. (2018). Egzersiz ve Stres Hormanları. Türkiye Spor Bilimleri Dergisi, 1-14.

ÇAKAR, D. L., ALKAÇ, D. Ü., & ark., v. (2010). TFF Sağlık Eğitim programı Takım Fizyoterapistleri Ders Notları. https://www.tff.org/default.aspx?pageID=1006 adresinden alındı

FINDIKOĞLU, G., & YORGANCIOĞLU, Z. R. (2004). Kas İskelet Sistemi ve Kardiyovasküler Otonom Fonksiyonlar. Fiziksel Tıp, 151-155. http://www.jpmrs.org/current-issue/get-pdf/36/pdf_PMJ_36 adresinden alındı

İBİŞ, S., HAZAR, S., & GÖKDEMİR, K. (2010). Aerobik ve anaerobik egzersizlerin hematolojik parametrelere akut etkisi. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 7(1). https://docplayer.biz.tr/5174349-Aerobik-ve-anaerobik-egzersizlerin-hematolojik-parametrelere-akut-etkisi.html adresinden alındı

KARATOSUN, D. (tarih yok). SPOR FİZYOLOJİSİ. 2020 tarihinde sporfizyolojisi.com: http://www.sporfizyolojisi.com/egzersiz.html adresinden alındı

ÖZİN, D. D. (1999). Otonom Sinir Sistemi ve Aritmiler. 701-707. Ankara. https://www.journalagent.com/tkd/pdfs/TKDA_27_10_701_707.pdf adresinden alındı

S., C. (tarih yok). Study. study.com: https://study.com/academy/lesson/the-sympathetic-and-parasympathetic-nervous-systems.html adresinden alındı

SALİM, R. (2019). imotions.com: https://imotions.com/blog/nervous-system/ adresinden alındı

UZUN, M. (2016). Kardiyovasküler Sistem ve Egzersiz. 48-53. İstanbul. https://www.journalagent.com/kvhd/pdfs/KVHD_7_60_48_53.pdf adresinden alındı

Üniversitesi, A. (2019). Sinir Sistemi ve Egzersiz. https://acikders.ankara.edu.tr/mod/resource/view.php?id=76694 adresinden alındı

Verweij, N., van de Vegte, Y., & ve van der Harst, P. (2018, Mart 01). Nature. nature.com: https://www.nature.com/articles/s41467-018-03395-6 adresinden alındı

YILDIZ, P. D. (2017-2018). 7. Yarıyıl Farmasötik Kimya. Ankara: Ankara Üniversitesi. https://acikders.ankara.edu.tr/mod/resource/view.php?id=27815 adresinden alındı